Անտեր Գագասը (պատմվածք)
Շենքի բակում լսվեց երեխայի լացի ձայնը: Ծնողները դուրս
եկան ու տեսան՝ Գագասը գրկել է երեխաներից մեկին ու վազում է: Երեխան վախեցած ո՜նց էր հեկեկում… Հայրը վազեց նրանց հետևից, հասավ, վերցրեց երեխային ու ձեռքն ընկած փայտով սկսեց
հարվածել Գագասին` ասես շուն էր սատկացնում: Գլուխը պատռվեց, սկսեց արյուն հոսել: Գագասը մի կերպ փախավ կատաղած
հոր ձեռքից ու գլուխը բռնած՝ կորավ ինչ-որ
տեղ:
- Անտեր շուն, էդ ո՞ւմ երեխուն էիր
ուզում փախցնես, ո՜նց վախեցրեց երեխուս: Սատկի պրծի էլի, ո՞ւմ ես պետք, ինչի՞ ես ապրում,
այ բոմժ,- լսվեց բարկացած
մոր ճղճղոցն ու հարևանները գլուխները դուրս հանեցին լուսամուտներից:
- Բալե՛ս, շատ վախեցար, հո չվնասե՞ց քեզ:
- Չէ, պապ, դպրոցից գալիս էի, գազազած մեծ շներ հարձակվեցին վրաս,
Գագասն էլ եկավ ինձ գրկեց ու փախցրեց, շունը կծեց ոտքը, բայց ինձ բաց չթողեց ու վազելով
ձեզ մոտ էր բերում:
Հայրը հիշեց, որ Գագասը փախչելիս կաղում էր…
Գագասին բոլորը գիտեին: Արդեն ապրում էր իրենց թաղամասում մի
քանի տարի: Տուն չուներ, քնում էր հարևանությամբ գտնվող կիսաքանդ մի շինությունում,
օգնում էր սրան-նրան, ինչ-որ գործեր կատարում ու այդ կերպ պահպանում իր գոյությունը:
Մարդիկ էլ մեկ օգնում էին, մեկ հրաժարվում օգնել, մեկ խղճում էին, մեկ էլ չարացած նայում
նրա կողմը: Ու այդպես ապրում էին՝ Գագասի հետ կողք կողքի, իրենք՝ տանիքի ներքո, Գագասը՝
առանց տանիք, իրենք կուշտ ու տաք, Գագասը՝ սոված ու մրսելով…
Ձմեռ էր, ցուրտ: Գագասը նստել էր շենքի մուտքում ու մի կերպ
փորձում էր ձեռքերը տաքացնել... Մի երկու դուռ
թակեց, բայց չբացեցին, հուսահատված երրորդ դուռն էր ուզում թակել, երբ ներսից լսեց
ինչ-որ երեխայի ձայն.
- Մամ, արի մի բաժակ տաք թեյ սարքենք, տանք Գագասին, մեր մուտքի
մոտ էր, Հիմա երևի մրսում ա:
Լսեց ու քարացավ դռան մոտ: Աչքերը լցվեցին երեխայի պարզությունից,
անկեղծությունից, կամեցողությունից, բայց քիչ անց լսեց մոր ձայնը՝ «Բալե՛ս, դու հանգիստ
քնիր ու անիմաստ բաների մասին մի՛ մտածիր, վաղը դասի ես, դասերիդ մասին մտածիր»:
Լսեց, ու էլի աչքերը լցվեցին… բայց չէ, ոչ մի կաթիլ արցունք
էլ չեկավ: Սովորել էր Գագասն արդեն բախվել մարդկային սառը անտարբերությանը, սովորել
էր նրանց արհամարհական հայացքներին, սովորել էր, որ ինքը բոլորից ցածր է, անպետք մեկը,
այսինքն՝ ոչ թե սովորել էր, այլ սովորացրել էին, կյանքն էր ստիպել սովորել: Չէր նեղանում
ոչ ոքից, չէ՞ որ ամենքն էլ իրենց խնդիրներն ունեին, իրենց հոգսերը, ո՞վ հավես ու ժամանակ
ուներ իրեն լսելու…
Գագասը կուչ եկավ շքամուտքի մոտ ու կծկվելով սկսեց հիշել իր
անցած տարիները, անցած օրերը: Վախենում էր գնալ կիսաքանդ շինությունը. ձյուն էր գալիս
ու հաստատ կսառչեր, իսկ այսպես գոնե շենքի պատերը փոքր-ինչ կպահեին ձմռան սառնությունից:
Գիշերվա կեսին ինչ-որ մեկը շենք մտավ: Գագասը մի կերպ գլուխը
բարձրացրեց ու մի տաք բան խնդրեց, բայց հանդիպեց արհամարհական ինչ-որ ժեստի, ու ամեն
ինչ դարձյալ թաղվեց սարսափեցնող լռության մեջ:
Միայն ժամանակ առ ժամանակ լսվում էր
շների վայրահաչը. նրանք ի՞նչ էին ուզում, ումի՞ց էին բողոքում: Տեսնես շներն էլ են
բաժանվա՞ծ անտունների ու տնավորների, կարևորների ու անպետքների… Հա՜, նրանց մեջ էլ
կան գեղեցիկ շորեր հագնող ու ապահովվածներ ու աղբամանում մի կերպ գոյատևողներ: Առաջիններով
հիանում են, երկրորդներին քարերով ու փայտերով հարվածում, մի օր էլ սատկացնում ու շպրտում
մի աղբանոց: Այդ ե՞րբ աշխարհը հասցրեց երկու մասի բաժանվել՝ «անտեր»-ների ու «տեր ունեցող»-ների…
Չէ՞ որ երբ Նա՝ Տերը, ստեղծեց ամենքին, բոլորը համերաշխ էին, հավասար, չէ՞ որ ամենքն
էլ մի կյանք են ապրում, ու անկախ օրվա ձևից ու կերած կերակուրից, մի օր մեռնելու են
ու կանգնեն Նրա առաջ՝ հաշիվ տալու իրենց արած-չարածների համար: Ու ի՞նչ կլինի, եթե
այնտեղ՝ վերևում, հանկարծ պարզվի, որ «տեր ունեցողներ»-ը պիտի հոգ տանեին «անտեր»-ների
համար, եթե հանկարծ պարզվի, որ Գագասներն ապրում էին մեր կողքին որպես կենդանի ցուցիչներ՝
մարդասիրության, սիրո, հոգատարության, կարեկցանքի ու ողորմության…
Մրսում էր Գագասը, ու դժվար էր ասել, ցավն ավելի շատ ներսից
էր, թե դրսից. ուժեղ էր, չէր լացում, չէր նվնվում, բայց ներքուստ... չէ՜, փխրուն հոգի
ուներ Գագասը, լալիս, էր, հաճախ էր լալիս, բայց ոչ ոք երբեք արցունք չէր տեսնում նրա
աչքերին: Սիրում էր երեխաներին, բայց ոչ ոք թույլ չէր տալիս մոտենալ որևէ մեկին. ախր
իրենից հոտ էր գալիս… Ի՜նչ լավ է, չէ՞, որ մեզնից հոտ չի գալիս, ի՜նչ լավ է, չէ՞, որ
հաճախ կարողանում ենք օծանելիքի թանկարժեք բույրի ներքո չեզոքացնել, թաքցնել անտարբերության,
էգոիզմի, նախանձության ու չկամության նեխահոտը…
Գիշերվա ցրտին մի կերպ ոտքի կանգնեց ու թափվող ձյան տակ գնաց
իր կիսաքանդ շինությունը: Պառկեց մի անկյունում ու սկսեց նայել երկինք: Նայում էր,
թե ոնց էր թափվում ձյունը, ու նայելով կարծես ինքն էլ սկսում էր վերև բարձրանալ, ձուլվել
ձյանը, երկնքին: Հեքիաթային մի տեսարանի էր ականատես լինում Գագասը, տեսարան, որ ոչ
մեկ տանը նստած այդպես էլ չտեսավ: Աչքերը երկինք հառած՝ զգում էր, որ ոտքերը սառչում
են, չի կարողանում շարժվել, բայց չէր անհանգստանում. հայացքն ուղղած ձյանն ու աստղերին՝
խոսում էր նրանց հետ, պատմում իր մասին, իր կյանքի մասին. վերջապես ինչ-որ մի օր զգում
էր, որ մենակ չի, այնքա՜ն փաթիլներ ու աստղեր կային շուրջը, ու նրանք զրուցեցին ողջ
գիշեր...
- Մա՛մ, Գագասին ո՞ւր են տանում, ինչո՞ւ են էդ մարդիկ դիմակներով
ու ձեռնոցներով:
- Գագասին տանում են, որ էլ ոչ մեկին չանհանգստացնի, տղե՛ս: Տանում
են՝ հեռու մի տեղ հանգստանա բոլորից...
Շենքից բոլորը նայում էին ու հիշում նրան՝ իրենց Գագասին...
էլ չէին տեսնելու: Թվում է՝ ոչինչ էլ չպակասեց, բոլորն էլ ողջ-առողջ էին, բայց ինչ-որ
տարօրինակ թախիծ էր պատել բոլորին, ու շատերն էին ափսոսում, որ մի բաժակ տաք թեյ չէր տվել խեղճ ու անտուն թափառականին: Ո՞ւմ է պետք ուշացած ափսոսանքը...
Գագասի անկենդան մարմնի մոտ բղավում էր անտարբերությունը ու
շուրջբոլորը տարածվել էր ճչացող լռությունը, մարդ տեսակի անտարբեր ու կործանող լռությունը:
Այդ լռության պատճառով որքա՜ն կյանքեր են կործանվել… նայել ենք, նկատել, լսել, բայց
լռել… Ինչո՞ւ, որովհետև մեր հոգսը չի, մեր խնդիրը չի, որովհետև այնտեղ՝ ցեխերի մեջ
հայտնվածը մենք չենք… Մի՞թե դա արդարացնո՞ւմ
է մեր անտարբեր լռությունը…
Գագասին թաղեցին հեռու ինչ-որ մի տեղ, ոչ ոք չիմացավ նրա գերեզմանի
վայրը:
Շաբաթներ անց այն կիսաքանդ վայրում, որտեղ Գագասն էր բնակվում, գտան մի ապակե
տարա՝ մետաղադրամներով լցված՝ վրան ծռմռված տառերով գրված «Մանկատան համար»: Մի կեղտոտ
ծրար էլ գտան՝ որի մեջ ինչ-որ փաստաթուղթ. վրան մի կերպ կարդացվում էր՝ «Տրվում է Գարեգին
Սիմոնյանին առ այն, որ նա գերազանցորեն ավարտել է ........ համալսարանը»: Համալսարանի անունը լավ չէր երևում:
Ծրարի հետ գտան նաև մի նամակ՝ Գագասի նամակը.
«Ես ձեզնից մեկն էի այնքան ժամանակ, քանի դեռ ունեի տուն, մեքենաներ:
Բոլորն ինձ հարգում էին, պատվում, հրավիրում ճաշկերույթների: Իմ խոսքն ուժ ուներ, ազդեցություն:
Բայց ինչպես ասում են, կյանքը աստիճան է, ու միշտ չի, որ լինում է վերևում մնալ: Ինչ-որ
մի օր ինձնից գողացան ունեցվածքս, խաբեցին ու դուրս նետեցին սեփական տանիցս, ու ես
դարձա ձեր իմացած Գագասը: Ու երբ զրկվեցի մեքենաներից, տանից, երբ շորերս կեղտոտվեցին,
ես քիչ-քիչ զգացի, որ մարդիկ սկսեցին խույս տալ ինձնից: Այն մարդիկ, ովքեր ինձնից պարտքով
գումար էին խնդրում ժամանակին, այժմ ինձ տեսնելով երես էին թեքում, որովհետև վախենում
էին, թե գուցե խնդրեմ հաց առնել ինձ համար:
Ջնջեցի անցյալս, եկա այս քաղաք ու բոլորին ներկայացա հենց այդպես,
ինչպես կայի՝ անտուն, անտեր Գագասը: Շնորհակալ եմ բարի մարդիկ, որ գումար էիք տալիս,
հաց էիք առնում: Մի օր որոշել էի կյանքիս վերջ տալ ու մի երեխա եկավ, իր յոգուրտը տվեց
ինձ ու փախավ: Էդ երեխու արարքն ինձ ուժ տվեց՝ շարունակելու ապրել, ապրե՜ս, բալե՜ս...
Մենք՝ բոմժերս, հասարակության անպիտան ու զզվելի մասը դարձել ենք ակամա: Մի՛ շտապեք
զզվանքով նայել մեր կողմն ու քիթներդ փակել, երբ մեր կողքով եք անցնում: Չէ՞ որ ես
էլ կցանկանայի լինել ձեզնից մեկը, քնել ու արթնանալ ձեզ պես փափուկ անկողնում...
Մի՛
շտապեք արհամարհել, քանի դեռ չգիտեք իմ անցած ճանապարհը, իմ գնացած ուղին: Հետո՞ ինչ,
որ ինձ տեսնում էիք աղբամանից հաց հավաքելիս: Ես հո չէի՞ խենթանում աղբամանների համար,
պարզապես բոլորդ փակել էիք ձեր դռները, բոլորդ սկսեցիք ափսոսալ ու տնտեսել մի կտոր
չար հացը, բոլորդ հեռացաք ու ոստիկան կանչեցիք, երբ ես կանգառում փորձում էի պատսպարվել
անձրևից: Կարդացե՞լ եք չէ՞՝ «Ինչ-որ ուզում ես, որ մարդիկ ձեզ անեն, նույնն էլ դուք
նրանց արեք»: Ես շա՜տ եմ խորհել այս խոսքերի շուրջ…
Ես ձեզնից մեկն էի, բայց չընդունեցիք ինձ, ու ինչ-որ մի օր ես
դադարեցի լինել ձեզնից մեկը, դուք մնացիք որպես մարդ, իսկ ես չհասկացա էլ, թե ոնց դարձա
ոչինչ…դարձա պարոն ոչինչը: Ինձ պիտակեցիք որպես
«բոմժ», այն է՝ հասարակության չարորակ ուռուցք, որից պետք է օր առաջ ազատվել... Անտարբեր
մի՛ եղեք, մի՛ արհամարհեք ձեր նմաններին, նրանք էլ են մարդ ու նրանք էլ ապրելու իրավունք
ունեն: Մի՛ սպանեք մարդուն ձեր անտարբերությամբ, որ հետո էլ բողոքեք տարածվող նեխահոտից...
Ես էլ մարդ եմ, չէ՞, ինձ էլ մայր է լույս աշխարհ բերել, ես էլ ձեր երեխաների տարիքում
չէի պատկերացնում, որ ստիպված կլինեմ այս կիսաքանդ շենքում ինչ-որ մի օր հրաժեշտի նամակ
գրել այս կեղտոտ թղթի վրա: Առջևում ձմեռ է, ու հուսով եմ՝ կկարողանամ անցկացնել այն…»:
Հուսով էր, բայց չանցկացրեց…
Նամակն արագորեն տարածվեց համացանցում: Շատերը կարդացին, սկսեցին
խոսել այդ մասին: Հարևան քաղաքում ապրող մի ծերունի էլ, երբ լսեց նամակի ու պատմության
մասին, գլուխը տմբտմբացնելով ասաց.
- Չգիտեմ՝ ո՞վ է եղել էդ Գագասը, բայց 15-20 տարի առաջ, երբ
ես մանկատանը պահակ էի, մի մարդ եկավ Գարեգին անունով, մի հսկայական կարողություն նվիրաբերեց
մանկատան վերակառուցման համար ու անհետացավ: Կարծեմ ազգանունն էլ Սիմոնյան էր…
Ոչ ոք այդպես էլ չիմացավ, թե ով էր Գարեգին Սիմոնյանը, ինչպես
էր աղքատացել ու հայտնվել դրսում, բայց մանկատան ցուցանակի վրա ամիսներ անց հայտնվեց
հետևյալ գրառումը. «Մի՛ սպանեք մարդուն ձեր անտարբերությամբ. մանկատան լավ բարեկամ
ու բարերար՝ Գ. Սիմոնյան»:
Արմեն Նիազյան
Ամեն մեկս...
Ամեն մեկս մեր հոգսերով բեռնավորված,
Մեր իղձերն ու ցանկությունները գրկած,
Կառուցել ենք մի նոր աշխարհ, տաք մի անկյուն,
Ու զատվել ենք, առանձնացել, մտել մեր բույն։
Մեր իղձերն ու ցանկությունները գրկած,
Կառուցել ենք մի նոր աշխարհ, տաք մի անկյուն,
Ու զատվել ենք, առանձնացել, մտել մեր բույն։
Ամեն մեկս օրվա հացի մեր խնդիրով տապակվել,
Մոռացել ենք բարեկամ ու հարևան, օտար դարձել,
Ամեն մեկս երկու զույգ ծակ կոշիկ գրկել,
Հարևանի ոտաբոբիկ մանչուկին ենք մոռացել։
Մոռացել ենք բարեկամ ու հարևան, օտար դարձել,
Ամեն մեկս երկու զույգ ծակ կոշիկ գրկել,
Հարևանի ոտաբոբիկ մանչուկին ենք մոռացել։
Շատացել ենք, արդեն անցել յոթ միլիարդից,
Բայց, ա՜յ քեզ բան, մեկուսի ենք ամենքից։
Ամեն մեկս մեր երկիրն ենք կառուցել,
Դուռը կողպել ու դեմոկրատ, մարդասեր ենք մեզ հռչակել։
Բայց, ա՜յ քեզ բան, մեկուսի ենք ամենքից։
Ամեն մեկս մեր երկիրն ենք կառուցել,
Դուռը կողպել ու դեմոկրատ, մարդասեր ենք մեզ հռչակել։
Իսկ դռնից այն կողմ անծայրածիր լռությունն Է աղմկում,
Մի անտես ձեռք երկնից իջել, դուռ է թակում, խիղճ բաժանում,
Է՜հ, երանի թե այդ ձայնը լսեինք, դռներս բացեինք,
Ու մեր ունեցած մի պատառ հացը երկու կես անեինք....
Մի անտես ձեռք երկնից իջել, դուռ է թակում, խիղճ բաժանում,
Է՜հ, երանի թե այդ ձայնը լսեինք, դռներս բացեինք,
Ու մեր ունեցած մի պատառ հացը երկու կես անեինք....
Արմեն Նիազյան
Վազգեն պապի թաշկինակը (պատմվածք)
Առավոտյան արթնացավ
սենյակի դռան թակոցներից: Մի քանի թակոցից հետո ամեն բան դադարեց, ու երբ դեռ աչքերը
տրորելով փորձում էր հասկանալ՝ ինչ է կատարվում, բացվեց սենյակի դուռն ու միանգամից
ներս մտան 10-15 հոգի ու սկսեցին երգել.
- Ծնունդդ շնորհավոր, թող լինի այսօր, ծնունդդ շնորհավոր:
Հետո մեկն առանձնացավ ու իրենից գոհ սկսեց երգել կիսատ-պռատ անգլերենով.
- Հեփի բրդեյ, թու յու, հեփի բրդեյ թու յու, տա տա տամ տա տա տամ,
Վազգեն պապ, թու յու:
Վերջին խոսքերի ժամանակ բոլորը փռթկացին, ու սենյակով մեկ
տարածվեց ներկաների քրքիջը: Սենյակից դուրս ծերանոցի աշխատողներն էին, ովքեր ուրախությամբ
նայում էին, թե ինչպես են ամենքը՝ մոռացած իրենց ցավերը, իրենց մտածմունքները, փորձում ուրախացնել Վազգեն
պապին, ով այդ օրը դառնում էր 82 տարեկան:
Վազգեն պապն արդեն 4 տարի է, ինչ այդտեղ էր ապրում: Ապրում
էր ինքն իր համար՝ փորձելով ոչ մեկին նեղություն չտալ, թեև այնպիսի տարիքում էր, որ
այլևս չէր կարողանում շատ բաներ ինքնուրույն անել ու երբեմն օգնող ձեռքերի
կարիք էր զգում:
- Ա՛յ գժեր,
թողեք քնեմ, ի՞նչ եք առավոտ գիշերով եկել շուխուր անում, բա էտ մարդկությունա՞,-
կես կատակ, կես լուրջ ասաց Վազգեն պապն ու նստեց անկողնում:
- Ծնունդդ շնորհավոր, Վազգեն ջան, մեր գլխից անպակաս, ցավդ տանեմ, - կամացուկ ու դողդողալով ասաց մահճակալի կողքին կանգնած Քնար տատը:
Ուզում էր գնար, թուշը պաչեր, բայց դե ամաչեց, ի՞նչ կմտածեին մնացածը: Չնայած առանց դրա էլ՝ մի քանիսը սկսեցին ինչ-որ բան քչփչալ ու իրար մեջ ծիծաղել: Անկողնում նստած՝ Վազգեն պապն ինքն էլ չիմացավ, թե ինչպես սկսեց ներկաների մեջ ակամա փնտրել իր հարազատներին:
Հանկարծ աչքերը լցվեցին… Փորձեց փախցնել հայացքը, սկսեց հազալ,
հետո արագ հանեց ճմրթված թաշկինակն ու պահեց դեմքին: Փորձում էր հնարավորինս ուժեղ
հազալ ու այդ կերպ արդարացնել արցունքները, թեև ներկաներից յուրաքանչյուրն էլ շատ լավ
հասկանում էր իրավիճակը. չէ՞ որ Վազգեն
պապն այդ պահին կուզեր, որ իրենցից ոչ ոք էլ չլիներ այդտեղ, այլ իրենց փոխարեն նրան արթնացնեին
թոռներն ու ընտանիքի անդամները… Բոլորն էլ հասկանում էին, որովհետև նրանցից յուրաքանչյուրն
էլ ամեն օր ունենում էր այդ նույն զգացողությունները: Վազգեն պապը չէր կարողանում դադարեցնել արցունքները,
որոնք պարունակում էին ամիսների ու տարիների նեղվածություն, սեր, կարոտ, արհամարհված,
ավելորդ լինելու զգացում: Բարձր ձայնով հազում էր Վազգեն պապն ու մտքում կրկնում՝ «Խայտառա՜կ եղա»:
-
Վայ, ջուր բերեք, չե՞ք տեսնում, խեղդվեց էս մարդը,- լսվեց Քնար տատի բարկացած ձայնը:
-
Վերցրո՛ւ, Վազգեն պապ ջան, խմի՛ր, - ասաց աշխատողներից մեկն ու մեկնեց ջրով լի բաժակը:
-
Ապրե՜ս, անուշ ջան, ինչպես ասում են՝ старость не радост, բա՜:
-
Հա, բայց դու հեչ էլ ծեր չես, Վազգեն պապ ջան, համ էլ ես Անուշը չեմ, Քնքուշն եմ:
-
Եղավ, եղավ անուշ Քնքուշ,- հետո դարձավ ներկաներին,- դե դուրս եկեք, հագնվեմ ու գամ:
Վազգեն պապին բոլորն էին սիրում: Մի քիչ փնթփնթան էր, ավել-պակաս
շատ էր խոսում թե՛ բախտակիցների վրա, թե՛ աշխատողների, բայց դե բոլորն էլ շատ էին սիրում նրան, նրա սուր հումորները,
նրա՝ շախմատ խաղալը: Միջանցքի մի անկյունում շախմատ կար. բոլորը գիտեին, որ դա
Վազգեն պապինն էր, ում բռնում էր, ասում էր՝ «Արի, արի գնանք մազերդ բուռդ տամ»: Գիտեին՝ մազերը բուռը տալը նշանակում էր՝ «Գնանք՝ հաղթեմ քեզ»: Ու հաղթում էր: Վերջին անգամ
հայտնի մեր շախմատիստներից մեկը պարտվել էր կարևոր խաղում, ու այդ օրը Վազգեն պապի հետ խոսել չէր լինում:
Ամբողջ օրը ինքն իրեն խոսելով պտտվում էր. «Ա՛յ Լևոն
ջան, լավ էլի, էտ ի՞նչ արիր,
էտ ո՞նց խաղացիր…
Է՜, հաստատ ուշք ու միտքը
աղջիկներինա տվել, թե չէ շատ խելացիա, ինչի՞ պիտի պարտվեր…»:
Այսպես էլ անցնում էին ծերանոցի օրերը՝ հետաքրքիր ու միևնույն ժամանակ միօրինակ: Այնտեղ իրենց ծերությունն անցկացնողներից յուրաքանչյուրն ուներ իր պատմություն, իր պատճառները, իր արդարացումները, թե ինչու է հայտնվել այդտեղ: Ոմանք նեղացած էին ընտանիքի անդամներից, ոմանք էլ հաշտվել էին իրողության հետ, հաշտվել էին իրենց նոր ընտանիքի ու այդ ընտանիքի զառամյալ անդամների հետ:
Պատճառները տարբեր էին, բայց բոլորն էլ քաջ գիտակցում էին, որ իրենք այդտեղ են, որովհետև մնացել են մենակ… Լա՞վ է, թե՞ վատ, որ կան ծերանոցներ… Իհարկե, լավ է, բայց երանի՜ թե միայնակ ծերեր չլինեին, լքված ծնողներ, անտեսված հայրեր ու մայրեր չլինեին, ու ամենևին էլ չզգացվեր այդ հոգատար աշխատողների ու ծերանոցների կարիքը…
Վազգեն պապը դուրս եկավ սենյակից: Մի քիչ կռացած էր քայլում,
ձեռնափայտով:
- Վահ, էս ի՞նչ թիթիզ
բաներ եք արել, այ մեռածներ, - նայելով սենյակի փուչիկներին՝ սկսեց ծիծաղել:
- Շնորհավոր, Վազգեն
պապ ջա՜ն, դու որ չլինեիր, ինչքան դատարկ էր լինելու էստեղ:
- Դե եկեք, եկեք թեյ
խմելու: Վազգեն պապի ծննդյան առթիվ էսօր կրկնակի քաղցրավենիք եք ունենալու, - լսվեց
խոհարարի ձայնը, ու բոլորն ուրախ-ուրախ ուղևորվեցին ճաշարան:
Քայլում էր Վազգեն պապը դեպի ճաշարան, նայում կողքից քայլող
կռացած, ծեր տատիներին ու պապիներին ու հոգոց էր հանում:
Ո՜նց կուզեր տեսներ թոռներին, գրկեր նրանց... Կարոտել էր. ամեն բան կտար, միայն թե
տեսներ նրանց, միայն թե գնար ճաշարան ու տեսներ՝ որ սեղանակիցները իր թոռներն են: Տղայի
մասին մտածելիս նեղվում էր ու բարկանում: Հիշում էր, թե ոնց չորս տարի առաջ վիճվեցին:
Տղան վաճառել էր բնակարանն ու ծեր հորը հայտնել իրենց որոշման մասին՝ «Պա՛պ, ընտանիքով
գնում ենք Ռուսաստան: Ես, Նունեն, մեր երեխեքն ու դու»: «Ես ոչ մի տեղ էլ չեմ գա, դու
գնա քո Ռուսաստանները, ես կմնամ էստեղ»: Շատ էին զրուցել, վիճվել, չէին հասկացել միմյանց,
ու ոչ մեկն էլ չէր զիջել իր դիրքերը: «Միակ
բանը, որ ուզում եմ, ապրեմ իմ տանը, ու իմ հող ու ջրում մեռնեմ: Համբերի էլի, բան չի
մնացել, թող էս մի քանի տարին էլ վայելեմ թոռներիս սերը, նոր մեռնեմ»:
Բայց գործեր կային, ապագայի ծրագրեր, ու տղան չէր կարողացել
կամակոր հոր հետ լեզու գտնել, ու արդյունքում որոշվել էր ամենավերջին ու ամենաանցանկալի
տարբերակը. մեկնելուց մի քանի օր առաջ հորը բերել էր ծերանոց: Թեև իր կամքով էլ չէր,
բայց ուրիշ տարբերակ չուներ: Բերել էր ու հեռացել… Միակ բանը, որ մնացել էր տղայից
Վազգեն պապի մոտ, նրա թաշկինակն էր, որ գնալիս ընկել էր գրպանից, ու արդեն տարիներ
շարունակ Վազգեն պապը պահում էր այն՝
որպես հիշատակ տղայից:
Վազգեն պապը ուրիշների մոտ չէր մեղադրում տղային, երբ խոսք էր բացվում, ասում էր, թե ինքն ինչ ծանր բնավորություն ունի ու որքան կամակոր է, դրա համար էլ խեղճ տղեն չդիմացավ ու գնաց, ասում էր, ժպտում, ու մտքի մեջ հիշում, թե տարիներ շարունակ որքա՜ն էին հանդուրժել իրենց տղայի կամակորությունները, որքա՜ն անքուն գիշերն էին անցկացրել նրա կողքին, որքա՜ն բաներից էին իրենց զրկել՝ հանուն նրա… Ահավոր է ապրելն այն գիտակցումով, որ դու մասն ես մի ամբոխի, որ հասարակության մեջ այլևս որևէ դեր, նշանակություն չունի, ու ներկա մի քանի պառավներից ու աշխատողներից բացի, ուրիշ ոչ ոքի չի հետաքրքրում քո առօրյան, քո տրամադրությունը, քո ցավը… Չէ՞ որ մյուսները՝ սեփական ընտանիքիդ անդամներն ու հարազատներդ, չափազանց զբաղված են՝ քեզ ուշադրություն դարձնելու համար…
- Վազգեն ջան, էս բաժակով
ուզում եմ խմեմ քո կենացը, - թեյի տաք բաժակը ձեռքին բարձր սկսեց խոսել ներկաներից
մեկը,- դու լավ մարդ ես, չնեղվես, մենք քո ընտանիքն ենք, քո ախպերներն ու քո երեխեքը:
Ողջ մնաս:
- Այ մարդ, էտ եռման
չայով է՞ս կենաց
խմում, -բղավեց ինչ-որ մեկը տեղից ու բոլորը դարձյալ սկսեցին ծիծաղել:
- Կարևորը էն չի, թե
ձեռքիդ ինչ կա, կարևորը սրտիննա, սրտինը, - ասաց ու ձեռքը սրտին տանելով՝ նստեց տեղը:
Վազգեն պապը մտովի թռչում էր մեկ այստեղ, մեկ
այնտեղ… հիշեց կյանքը, անցկացրած օրերը, հիշեց նախկինում իր արած խնջույքները՝ բազմամարդ,
ճոխ ռեստորաններում, հիշում էր ճարտար ու շատ գեղեցիկ խոսքեր հնչեցնող վճարովի թամադաներին ու հետո
նայում մի կերպ դողդողացող շուրթերով քիչ առաջ շնորհավորող ծեր պապիկին:
Ո՜նց են փոխվում ժամանակները… Ինչ-որ մեկը ժամանակին ասել է, թե ամեն բան ունայնություն
է… Ո՜նց էր հասկանում Վազգեն պապը էտ ամենը: Գիտեր, որ այ էս ուրախությունն էլ ունայնություն
է, էս օրն էլ կանցնի, արևն էլի մայր կմտնի, ինքը կմտնի անկողին, ձեռքը կառնի տղայի
թաշկինակն ու դարձյալ կտանի աչքերին…
Հետաքրքիր էր ծերանոցում կյանքը: Ապրում են բոլորը միասին,
միասին ուրախանում, տխրում, միմյանց մխիթարում, ու յուրաքանչյուրը սրտի խորքում գիտի,
որ իրենք ուղղակի սպասում են մեռնելու իրենց հերթին… Միայն թե ամեն մեկն իր հերթի ճանապարհին՝
ամեն երեկո, թաքուն երազում էր, որ գուցե վաղը ծերանոցի դուռը բացվի ու դռների մոտ
կտեսնի իր ընտանիքից որևէ մեկին, ով որոշել է գալ իր հետևից:
Օրվա ընթացքում բոլորից թաքուն մի քանի անգամ մոտեցավ պատուհանին, նայեց դուրս, հետո հոգոց հանելով ետ եկավ: Օրը անցավ, արևը մայր մտավ: Վազգեն պապն էլ մյուսների պես
պառկեց քնելու: Երազում տեսավ տղային, թոռներին. փաթաթվել էր, ո՜նց էր գրկել, ո՜նց
էր համբուրում, ո՜նց էր արտասվում…
Առավոտյան շուտ ինչ-որ մեկը ուժգին թակեց դուռն ու սկսեց
բարձր ձայնով կանչել.
- Վազգե՛ն պապ,
Վազգե՛ն պապ,
տղեդա եկել, վե՛ր կաց,
Վազգե՛ն պապ:
Չէր լսում. Վազգեն պապը խորն
էր քնել… Դուռը բացեցին ու տղան մտավ սենյակն ու տեսավ հորը՝ Վազգեն պապին՝ ճմրթված, խոնավ թաշկինակը ձեռքերի մեջ,
աչքերը փակ էին, իսկ դեմքին սառել էր ժպիտը… Վազգեն պապը հեռացել էր…
- Պա՛պ, պա՜պ,- որդու ծնկները թուլացան ու ուղղակի փլվեց հոր անկենդան մարմնի առաջ,- չհասցրի՜, ուշացա՜, գնա՜ց… պա՜պ…
Բոլորն անաղմուկ դուրս եկան սենյակից: Որդին ընկել էր հոր մարմնի վրա ու փորձում էր գրկել, համբուրել ու այդ կերպ լրացնել տարիների բացը: Ու ընտանեկան ուշացած հաշտության միակ վկան Վազգեն պապի թաշկինակն էր, որ ներկա էր եղել նրանց վեճերին, հոր տառապանքներին, կարոտին, մենակության, անհուսության արցունքներին, ու հիմա էլ լուռ նայում էր, թե ոնց իրականացավ Վազգեն պապի երազանքը. տղան եկավ իր ետևից, բայց ոչ Վազգեն պապը դրանից բան հասկացավ, ոչ տղան, ոչ էլ թաշկինակը: Ափսո՜ս, որ ժամանակը սպասել չգիտի…
Արմեն Նիազյան
Подписаться на:
Сообщения
(
Atom
)
