Վազգեն պապի թաշկինակը (պատմվածք)
Առավոտյան արթնացավ
սենյակի դռան թակոցներից: Մի քանի թակոցից հետո ամեն բան դադարեց, ու երբ դեռ աչքերը
տրորելով փորձում էր հասկանալ՝ ինչ է կատարվում, բացվեց սենյակի դուռն ու միանգամից
ներս մտան 10-15 հոգի ու սկսեցին երգել.
- Ծնունդդ շնորհավոր, թող լինի այսօր, ծնունդդ շնորհավոր:
Հետո մեկն առանձնացավ ու իրենից գոհ սկսեց երգել կիսատ-պռատ անգլերենով.
- Հեփի բրդեյ, թու յու, հեփի բրդեյ թու յու, տա տա տամ տա տա տամ,
Վազգեն պապ, թու յու:
Վերջին խոսքերի ժամանակ բոլորը փռթկացին, ու սենյակով մեկ
տարածվեց ներկաների քրքիջը: Սենյակից դուրս ծերանոցի աշխատողներն էին, ովքեր ուրախությամբ
նայում էին, թե ինչպես են ամենքը՝ մոռացած իրենց ցավերը, իրենց մտածմունքները, փորձում ուրախացնել Վազգեն
պապին, ով այդ օրը դառնում էր 82 տարեկան:
Վազգեն պապն արդեն 4 տարի է, ինչ այդտեղ էր ապրում: Ապրում
էր ինքն իր համար՝ փորձելով ոչ մեկին նեղություն չտալ, թեև այնպիսի տարիքում էր, որ
այլևս չէր կարողանում շատ բաներ ինքնուրույն անել ու երբեմն օգնող ձեռքերի
կարիք էր զգում:
- Ա՛յ գժեր,
թողեք քնեմ, ի՞նչ եք առավոտ գիշերով եկել շուխուր անում, բա էտ մարդկությունա՞,-
կես կատակ, կես լուրջ ասաց Վազգեն պապն ու նստեց անկողնում:
- Ծնունդդ շնորհավոր, Վազգեն ջան, մեր գլխից անպակաս, ցավդ տանեմ, - կամացուկ ու դողդողալով ասաց մահճակալի կողքին կանգնած Քնար տատը:
Ուզում էր գնար, թուշը պաչեր, բայց դե ամաչեց, ի՞նչ կմտածեին մնացածը: Չնայած առանց դրա էլ՝ մի քանիսը սկսեցին ինչ-որ բան քչփչալ ու իրար մեջ ծիծաղել: Անկողնում նստած՝ Վազգեն պապն ինքն էլ չիմացավ, թե ինչպես սկսեց ներկաների մեջ ակամա փնտրել իր հարազատներին:
Հանկարծ աչքերը լցվեցին… Փորձեց փախցնել հայացքը, սկսեց հազալ,
հետո արագ հանեց ճմրթված թաշկինակն ու պահեց դեմքին: Փորձում էր հնարավորինս ուժեղ
հազալ ու այդ կերպ արդարացնել արցունքները, թեև ներկաներից յուրաքանչյուրն էլ շատ լավ
հասկանում էր իրավիճակը. չէ՞ որ Վազգեն
պապն այդ պահին կուզեր, որ իրենցից ոչ ոք էլ չլիներ այդտեղ, այլ իրենց փոխարեն նրան արթնացնեին
թոռներն ու ընտանիքի անդամները… Բոլորն էլ հասկանում էին, որովհետև նրանցից յուրաքանչյուրն
էլ ամեն օր ունենում էր այդ նույն զգացողությունները: Վազգեն պապը չէր կարողանում դադարեցնել արցունքները,
որոնք պարունակում էին ամիսների ու տարիների նեղվածություն, սեր, կարոտ, արհամարհված,
ավելորդ լինելու զգացում: Բարձր ձայնով հազում էր Վազգեն պապն ու մտքում կրկնում՝ «Խայտառա՜կ եղա»:
-
Վայ, ջուր բերեք, չե՞ք տեսնում, խեղդվեց էս մարդը,- լսվեց Քնար տատի բարկացած ձայնը:
-
Վերցրո՛ւ, Վազգեն պապ ջան, խմի՛ր, - ասաց աշխատողներից մեկն ու մեկնեց ջրով լի բաժակը:
-
Ապրե՜ս, անուշ ջան, ինչպես ասում են՝ старость не радост, բա՜:
-
Հա, բայց դու հեչ էլ ծեր չես, Վազգեն պապ ջան, համ էլ ես Անուշը չեմ, Քնքուշն եմ:
-
Եղավ, եղավ անուշ Քնքուշ,- հետո դարձավ ներկաներին,- դե դուրս եկեք, հագնվեմ ու գամ:
Վազգեն պապին բոլորն էին սիրում: Մի քիչ փնթփնթան էր, ավել-պակաս
շատ էր խոսում թե՛ բախտակիցների վրա, թե՛ աշխատողների, բայց դե բոլորն էլ շատ էին սիրում նրան, նրա սուր հումորները,
նրա՝ շախմատ խաղալը: Միջանցքի մի անկյունում շախմատ կար. բոլորը գիտեին, որ դա
Վազգեն պապինն էր, ում բռնում էր, ասում էր՝ «Արի, արի գնանք մազերդ բուռդ տամ»: Գիտեին՝ մազերը բուռը տալը նշանակում էր՝ «Գնանք՝ հաղթեմ քեզ»: Ու հաղթում էր: Վերջին անգամ
հայտնի մեր շախմատիստներից մեկը պարտվել էր կարևոր խաղում, ու այդ օրը Վազգեն պապի հետ խոսել չէր լինում:
Ամբողջ օրը ինքն իրեն խոսելով պտտվում էր. «Ա՛յ Լևոն
ջան, լավ էլի, էտ ի՞նչ արիր,
էտ ո՞նց խաղացիր…
Է՜, հաստատ ուշք ու միտքը
աղջիկներինա տվել, թե չէ շատ խելացիա, ինչի՞ պիտի պարտվեր…»:
Այսպես էլ անցնում էին ծերանոցի օրերը՝ հետաքրքիր ու միևնույն ժամանակ միօրինակ: Այնտեղ իրենց ծերությունն անցկացնողներից յուրաքանչյուրն ուներ իր պատմություն, իր պատճառները, իր արդարացումները, թե ինչու է հայտնվել այդտեղ: Ոմանք նեղացած էին ընտանիքի անդամներից, ոմանք էլ հաշտվել էին իրողության հետ, հաշտվել էին իրենց նոր ընտանիքի ու այդ ընտանիքի զառամյալ անդամների հետ:
Պատճառները տարբեր էին, բայց բոլորն էլ քաջ գիտակցում էին, որ իրենք այդտեղ են, որովհետև մնացել են մենակ… Լա՞վ է, թե՞ վատ, որ կան ծերանոցներ… Իհարկե, լավ է, բայց երանի՜ թե միայնակ ծերեր չլինեին, լքված ծնողներ, անտեսված հայրեր ու մայրեր չլինեին, ու ամենևին էլ չզգացվեր այդ հոգատար աշխատողների ու ծերանոցների կարիքը…
Վազգեն պապը դուրս եկավ սենյակից: Մի քիչ կռացած էր քայլում,
ձեռնափայտով:
- Վահ, էս ի՞նչ թիթիզ
բաներ եք արել, այ մեռածներ, - նայելով սենյակի փուչիկներին՝ սկսեց ծիծաղել:
- Շնորհավոր, Վազգեն
պապ ջա՜ն, դու որ չլինեիր, ինչքան դատարկ էր լինելու էստեղ:
- Դե եկեք, եկեք թեյ
խմելու: Վազգեն պապի ծննդյան առթիվ էսօր կրկնակի քաղցրավենիք եք ունենալու, - լսվեց
խոհարարի ձայնը, ու բոլորն ուրախ-ուրախ ուղևորվեցին ճաշարան:
Քայլում էր Վազգեն պապը դեպի ճաշարան, նայում կողքից քայլող
կռացած, ծեր տատիներին ու պապիներին ու հոգոց էր հանում:
Ո՜նց կուզեր տեսներ թոռներին, գրկեր նրանց... Կարոտել էր. ամեն բան կտար, միայն թե
տեսներ նրանց, միայն թե գնար ճաշարան ու տեսներ՝ որ սեղանակիցները իր թոռներն են: Տղայի
մասին մտածելիս նեղվում էր ու բարկանում: Հիշում էր, թե ոնց չորս տարի առաջ վիճվեցին:
Տղան վաճառել էր բնակարանն ու ծեր հորը հայտնել իրենց որոշման մասին՝ «Պա՛պ, ընտանիքով
գնում ենք Ռուսաստան: Ես, Նունեն, մեր երեխեքն ու դու»: «Ես ոչ մի տեղ էլ չեմ գա, դու
գնա քո Ռուսաստանները, ես կմնամ էստեղ»: Շատ էին զրուցել, վիճվել, չէին հասկացել միմյանց,
ու ոչ մեկն էլ չէր զիջել իր դիրքերը: «Միակ
բանը, որ ուզում եմ, ապրեմ իմ տանը, ու իմ հող ու ջրում մեռնեմ: Համբերի էլի, բան չի
մնացել, թող էս մի քանի տարին էլ վայելեմ թոռներիս սերը, նոր մեռնեմ»:
Բայց գործեր կային, ապագայի ծրագրեր, ու տղան չէր կարողացել
կամակոր հոր հետ լեզու գտնել, ու արդյունքում որոշվել էր ամենավերջին ու ամենաանցանկալի
տարբերակը. մեկնելուց մի քանի օր առաջ հորը բերել էր ծերանոց: Թեև իր կամքով էլ չէր,
բայց ուրիշ տարբերակ չուներ: Բերել էր ու հեռացել… Միակ բանը, որ մնացել էր տղայից
Վազգեն պապի մոտ, նրա թաշկինակն էր, որ գնալիս ընկել էր գրպանից, ու արդեն տարիներ
շարունակ Վազգեն պապը պահում էր այն՝
որպես հիշատակ տղայից:
Վազգեն պապը ուրիշների մոտ չէր մեղադրում տղային, երբ խոսք էր բացվում, ասում էր, թե ինքն ինչ ծանր բնավորություն ունի ու որքան կամակոր է, դրա համար էլ խեղճ տղեն չդիմացավ ու գնաց, ասում էր, ժպտում, ու մտքի մեջ հիշում, թե տարիներ շարունակ որքա՜ն էին հանդուրժել իրենց տղայի կամակորությունները, որքա՜ն անքուն գիշերն էին անցկացրել նրա կողքին, որքա՜ն բաներից էին իրենց զրկել՝ հանուն նրա… Ահավոր է ապրելն այն գիտակցումով, որ դու մասն ես մի ամբոխի, որ հասարակության մեջ այլևս որևէ դեր, նշանակություն չունի, ու ներկա մի քանի պառավներից ու աշխատողներից բացի, ուրիշ ոչ ոքի չի հետաքրքրում քո առօրյան, քո տրամադրությունը, քո ցավը… Չէ՞ որ մյուսները՝ սեփական ընտանիքիդ անդամներն ու հարազատներդ, չափազանց զբաղված են՝ քեզ ուշադրություն դարձնելու համար…
- Վազգեն ջան, էս բաժակով
ուզում եմ խմեմ քո կենացը, - թեյի տաք բաժակը ձեռքին բարձր սկսեց խոսել ներկաներից
մեկը,- դու լավ մարդ ես, չնեղվես, մենք քո ընտանիքն ենք, քո ախպերներն ու քո երեխեքը:
Ողջ մնաս:
- Այ մարդ, էտ եռման
չայով է՞ս կենաց
խմում, -բղավեց ինչ-որ մեկը տեղից ու բոլորը դարձյալ սկսեցին ծիծաղել:
- Կարևորը էն չի, թե
ձեռքիդ ինչ կա, կարևորը սրտիննա, սրտինը, - ասաց ու ձեռքը սրտին տանելով՝ նստեց տեղը:
Վազգեն պապը մտովի թռչում էր մեկ այստեղ, մեկ
այնտեղ… հիշեց կյանքը, անցկացրած օրերը, հիշեց նախկինում իր արած խնջույքները՝ բազմամարդ,
ճոխ ռեստորաններում, հիշում էր ճարտար ու շատ գեղեցիկ խոսքեր հնչեցնող վճարովի թամադաներին ու հետո
նայում մի կերպ դողդողացող շուրթերով քիչ առաջ շնորհավորող ծեր պապիկին:
Ո՜նց են փոխվում ժամանակները… Ինչ-որ մեկը ժամանակին ասել է, թե ամեն բան ունայնություն
է… Ո՜նց էր հասկանում Վազգեն պապը էտ ամենը: Գիտեր, որ այ էս ուրախությունն էլ ունայնություն
է, էս օրն էլ կանցնի, արևն էլի մայր կմտնի, ինքը կմտնի անկողին, ձեռքը կառնի տղայի
թաշկինակն ու դարձյալ կտանի աչքերին…
Հետաքրքիր էր ծերանոցում կյանքը: Ապրում են բոլորը միասին,
միասին ուրախանում, տխրում, միմյանց մխիթարում, ու յուրաքանչյուրը սրտի խորքում գիտի,
որ իրենք ուղղակի սպասում են մեռնելու իրենց հերթին… Միայն թե ամեն մեկն իր հերթի ճանապարհին՝
ամեն երեկո, թաքուն երազում էր, որ գուցե վաղը ծերանոցի դուռը բացվի ու դռների մոտ
կտեսնի իր ընտանիքից որևէ մեկին, ով որոշել է գալ իր հետևից:
Օրվա ընթացքում բոլորից թաքուն մի քանի անգամ մոտեցավ պատուհանին, նայեց դուրս, հետո հոգոց հանելով ետ եկավ: Օրը անցավ, արևը մայր մտավ: Վազգեն պապն էլ մյուսների պես
պառկեց քնելու: Երազում տեսավ տղային, թոռներին. փաթաթվել էր, ո՜նց էր գրկել, ո՜նց
էր համբուրում, ո՜նց էր արտասվում…
Առավոտյան շուտ ինչ-որ մեկը ուժգին թակեց դուռն ու սկսեց
բարձր ձայնով կանչել.
- Վազգե՛ն պապ,
Վազգե՛ն պապ,
տղեդա եկել, վե՛ր կաց,
Վազգե՛ն պապ:
Չէր լսում. Վազգեն պապը խորն
էր քնել… Դուռը բացեցին ու տղան մտավ սենյակն ու տեսավ հորը՝ Վազգեն պապին՝ ճմրթված, խոնավ թաշկինակը ձեռքերի մեջ,
աչքերը փակ էին, իսկ դեմքին սառել էր ժպիտը… Վազգեն պապը հեռացել էր…
- Պա՛պ, պա՜պ,- որդու ծնկները թուլացան ու ուղղակի փլվեց հոր անկենդան մարմնի առաջ,- չհասցրի՜, ուշացա՜, գնա՜ց… պա՜պ…
Բոլորն անաղմուկ դուրս եկան սենյակից: Որդին ընկել էր հոր մարմնի վրա ու փորձում էր գրկել, համբուրել ու այդ կերպ լրացնել տարիների բացը: Ու ընտանեկան ուշացած հաշտության միակ վկան Վազգեն պապի թաշկինակն էր, որ ներկա էր եղել նրանց վեճերին, հոր տառապանքներին, կարոտին, մենակության, անհուսության արցունքներին, ու հիմա էլ լուռ նայում էր, թե ոնց իրականացավ Վազգեն պապի երազանքը. տղան եկավ իր ետևից, բայց ոչ Վազգեն պապը դրանից բան հասկացավ, ոչ տղան, ոչ էլ թաշկինակը: Ափսո՜ս, որ ժամանակը սպասել չգիտի…
Արմեն Նիազյան
